Caihong juji
OK, elke vogel is een dino, zie vorige blogpost. Welke dino's zijn dan vogels? Caihong heeft veren maar de veren aan de voorpoten laten zien dat hij niet kon vliegen. De veren aan de voorpoot zijn niet stijf en niet asymmetrisch, en daarom kan Caihong niet vliegen.. Caihong zou géén vogel zijn? Wat is dan een vogel?
Bij de
huidige beesten is het heel duidelijk: een vogel heeft veren en vliegt ( of zal
wel vliegende voorouders gehad hebben, bij de struisvogels enzo), en een hele
reeks eigenschappen in zijn skelet die alleen voor vogels gelden, van vorkbeen
tot loopbeen, van beweegbare bovensnavel tot kippekontje (of hoe de pygostyle
in het Nederlands heet, als er al een ander woord dan pygostyle voor is). Hoe
vergaat het al die eigenschappen als je naar de fossielen kijkt?
Veren: Er zijn
verschillende groepen dinosauriërs, en de vogels behoren bij de Theropoden, de
dino-groep met de vleeseters. Misschien hadden niet alle theropoden veren, maar
vermoedelijk hadden alle beesten die tot de groep coelurosauria binnen de theropoden
behoren veren. Ook vogels behoren tot de coelurosauria. Dus, veren zijn niet
specifiek voor vogels, er zijn buiten de vogels ook veel dino's met veren.
Bijvoorbeeld ook Yutyrannus, een
beest uit de groep van Tyrannosaurus rex,
ver van de vogels maar een theropode, had veren. Bekend is Caudipteryx zoui, ook een beest dat duidelijk buiten de vogels
staat, maar wel grote duidelijke veren aan staart en poten had.
Caudipteryx zoui, een van de vele reconstructies
Velociraptor geniet wijde
naamsbekendheid vanwege de Jurassic Park films, al is het beest in de film dat
de kinderen in de keuken achterna zit gebaseerd op de grotere Deinonychus. Velociraptor had veren: de aanhechtingen van slagpennen zijn gevonden
op zijn ellepijp in zijn onderarm. Die
aanhechtingen houden in dat Velociraptor
vrij grote veren aan zijn voorpoten had, al zijn de voorpoten veel te kort om
te kunnen vliegen. Deinonychus wordt
gereconstureerd met veren op grond van de verwante Velociraptor. Deinonychis
is omstreeks een meter hoog bij drie meter lang inclusief staart. De spanwijdte
over uitgestrekte voorpoten is 180 cm. Uit het skelet blijkt dat Deinonychus zijn voorpoten opvouwde
zoals vogels dat doen, dus de hand met de pinkzijde naar de onderarm – een
manier van vouwen van arm en hand die geen zoogdier, ook wij niet, de vogels
nadoet. Bij naar voren uitgestrekte voorpoten staan de handen verticaal, met
handpalmen naar elkaar. Velociraptor/Deinonychus
in de film heeft een zoogdierpols die hij gebruikt om een deur open te
maken – de echte poot is daar niet voor geschikt.
Deinonychus antirrhopus reconstructie en skelet.
Veren werkt dus niet, er zijn veel meer dino's met
veren dan alleen vogels.
Vliegen: Vogels vliegen of hebben een vliegende
voorouder, maar er zijn dino's die niet tot de vogels gerekend wordt en
waarschijnlijk wel kon vliegen. Het duidelijkst is Microraptor:
Microraptor gui
Microraptor hoort bij de dromaeosauriërs, net
als Velociraptor en Deinonychus, maar heeft vleugels die in
staat moeten zijn tot klappende vlucht, ongeveer even goed als Archaeopteryx. Microraptor is de eerste soort die gevonden is van een aantal min
of meer overeenkomstige vrij kleine dromaeosauriërs die konden vliegen of glijden.
Iedere keer
dat er een analyse op grond van een grote dataset aan soorten en kenmerken op
fossiele coelurosauriërs gedaan wordt komen Microraptor
en zijn verwanten er als niet-vogel dino uit.
Een ander
vermoedelijk vliegende dino is Anchiornis.
Anchiornis behoort tot dezelfde groep dino's als Caihong, maar heeft steviger veren aan de voorpoten / vleugels.
Analyse van de indeling van vele soorten op grond van veel kenmerken plaatst Anchiornis en Caihong steeds op afstand van Archaeopteryx
en de vogels.
Anchiornis huxleyi
Vliegen werkt dus niet, er zijn veel meer dino's
die konden vliegen dan alleen vogels.
Wat dan
wel? Afzonderlijke eigenschappen?
Vorkbeen: komt bij veel theropode dino's voor, onder
andere bij Tyrannosaurus rex
Loopbeen: Bij de
huidige vogels zijn sprongbeen en hielbeen vergroeid met scheenbeen en
kuitbeen, en de overige voetwortelbeentjes zijn vergroeid met de
middenvoetsbeentjes tot loopbeen. Bij Archaeopteryx zijn hielbeen en
sprongbeen nog onafhankelijk te zien, en zijn de middenvoetsbeentjes niet volledig
vergroeid.
Beweegbare bovensnavel: De bovensnavel kan niet
opklappen bij Archaeopteryx en Confuciusornis, dus er zijn beesten die
duidelijk vogel zijn die hun snavel niet kunnen opklappen.
Pygostyle: de staartwervels van de
huidige vogels zijn deels vrij maar klein, en deels vergroeid tot een botje in
de vorm van een ploeg, de pygostyle. De meeste moderne vogels hebben 6 kleine
vrije staartwervels en een pygostyle door vergroeiing van 8 staartwervels. De staartveren
zitten vast aan dat botje; er zitten spiertjes aan vast die de twaalf staartveren
waaiervormig kunnen spreiden of naar achter kunnen trekken. Archaeopteryx (157 miljoen jaar geleden)
had 22-23 afzonderlijke staartwervels en geen enkele vorm van pygostyle. Jeholornis (122 miljoen jaar geleden)
had 22 staartwervels, Confuciusornis
(125 miljoen jaar geleden) had zeven vrije staartwervels en acht of negen
staartwervels in een langerekte pygostyle. Daarentegen had Anchiornis minstens 32 staartwervels, Caihong had 26 staartwervels, en de Microraptor soorten hadden een wisselend aantal staartwervels,
23-30. Misschien dat 'minder dan 23 staartwervels' een goede manier is om een
vogel van een dino te onderscheiden ....
. Die dino moet dan wel veren en lange armen hebben ...
Al met al, enig onderscheid tussen een niet-vogeldino en
een vogeldino is verre van duidelijk. Om de uitmuntende Nederlandse wikipedia
te citeren: "In een iets kortere staart ligt natuurlijk niet de essentie
van het vogel-zijn besloten. Dat de vogels, die tegenwoordig zo'n wezenlijk
andere groep vormen, in het beeld dat de huidige stand van wetenschap over hun
evolutie kan verschaffen, zonder plotse overgangen in andere groepen
vervloeien, is een teken dat die wetenschap correct hun plaats bepaald
heeft."
***************
